Hướng dẫn các bạn soạn bài Thực hành về hàm ý trong chương trình sách giáo khoa Văn lớp 12 ngắn gọn đơn giản
Để nâng cao và củng cố những kiến thức cơ bản về hàm ý, cách tạo hàm ý, tác dụng của hàm ý trong giao tiếp ngôn ngữ, chúng ta cùng đi tìm hiểu bài thực hành về hàm ý.
1. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới.
Về đến nhà, A Phủ lẳng vai ném nửa con bò xuống gốc đào trước cửa. Pá Tra bước ra hỏi:
- Mất mấy con bò?
A Phủ trả lời tự nhiên:
- Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm.
Pá Tra hất tay, nói:
- Quân ăn cướp làm mất bò tao. A Sử! Đem súng đi lấy con hổ về.
(Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)
Câu hỏi:
a) Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:
(1) Lời đáp đó thiếu thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi.
(2) Lời đáp đó thừa thông tin gì so với yêu cầu của câu hỏi.
(3) Cách trả lời của A Phủ có hàm ý gì và thể hiện sự khôn khéo như thế nào?
b) Từ sự phân tích trên, hãy nhớ lại kiến thức đã học ở Trung học cơ sở: Thế nào là hàm ý? Căn cứ vào phương châm hội thoại đã được học ở Trung học cơ sở, thì ở đoạn trích trên, A Phủ đã chủ ý vi phạm phương châm về lượng (lượng tin) khi giao tiếp như thế nào?
Trả lời:
a. Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:
1) Lời đáp đó thiếu thông tin về số lượng con bò mất
2) Lời đáp đó thừa thông tin về “ về lấy sung” của A Phủ và dự định bắn hổ của anh
3) Cách trả lời của A Phủ có hàm ý: bò đã mất vì bị hổ ăn thịt nhưng tôi sẽ bắn được con hổ đó.
Câu trả lời này rất khôn khéo vì nội dung của nó hướng người nghe đên sự “ dược”, làm nhòa đi chuyện mất bò
b. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn tả trực tiếp bằng từ ngữ nhưng trong câu có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
2. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới.
Những lúc như thế thì một người dẫu khôn ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người:
- Chí Phèo đấy hở? Lè bè vừa vừa chứ, tôi không phải là cái kho.
Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn:
- Cầm lấy mà cút, đi đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?
Hắn trợn mắt, chỉ vào mặt cụ:
- Tao không đến đây xin năm hào.
Thấy hắn toan làm dữ, cụ đành dịu giọng:
- Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.
Hắn vênh cái mặt lên, rất là kiêu ngạo:
- Tao đã bảo tao không đòi tiền.
- Giỏi! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế thì anh cần gì?
Hắn dõng dạc:
- Tao muốn làm người lương thiện.
(Nam Cao, Chí Phèo)
Câu hỏi:
a) Câu nói của bá Kiến “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức (cần nói rõ ràng, rành mạch) không?
b) Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của bá Kiến có những câu dạng câu hỏi. Những câu đó thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý như thế nào?
c) Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình, Chí Phèo đều không nói hết ý. Phần hàm ý còn lại được tường minh hoá (được nói rõ) ở lượt lời nào? Cách nói ở hai lượt lời đầu của Chí Phèo không đảm bảo phương châm về lượng và phương châm cách thức như thế nào?
Trả lời:
a. Câu nói của bá Kiến “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý là: tôi không có tiền cho anh và không thể cho anh tiền mãi được.
Cách nói như thế không đảm bảo phương châm cách thức vì không nói rõ rang, rành mạch ý.
b. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của bá Kiến có những câu dạng câu hỏi:
- Lượt lời thứ nhất: “ Chí Phèo đấy hở?” => câu hỏi thực hiện hành động chào mang hàm ý tỏ vẻ chán chường: “ lại là mày!”
- Lượt thứ hai: “rồi làm mà ăn chứ báo người ta mãi à?”=>câu thực hiện hành động khuyên bảo mang hàm ý Bá Kiến trách móc, khó chịu về thái độ của Chí Phèo
c.
- Ở lượt lời thứ nhất của Chí không đáp lại câu hỏi của Bá kiến
- Ở lượt thứ hai Chí không đáp lại yêu cầu của Bá Kiến
3. Đọc truyện cười sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới.
VĂN HAY
Một ông đồ ngồi cặm cụi viết. Bà vợ đến bên cạnh bảo:
- Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?
Thầy đồ lấy làm đắc chí cho là vợ khen tài văn chương của mình, ý văn dồi dào giấy khổ nhỏ không đủ chép. Nhưng thầy cũng hỏi lại:
- Bà nói vậy là thế nào?
Bà vợ thong thả nói:
- Ông chả biết tính toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì làm gì được.
(Theo Truyện cười những chàng ngốc, NXB Văn hoá, Hà Nội, 1993)
Câu hỏi:
a) Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói gì (ngăn cản, khuyên, đề nghị, khen,...)? Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá như thế nào về văn chương của ông?
b) Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện?
trả lời:
a. Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói ngăn cản.
Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá về văn chương của ông là rất kém.
b. Bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện vì để tránh gây mất lòng chồng và cũng hàm ý trêu chọc ông.
4. Qua các bài tập trên, anh (chị) hãy xác định: Để nói một câu có hàm ý, người ta dùng những cách thức nào? Chọn câu trả lời đúng và đầy đủ nhất.
A - Chủ ý vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp (nói thừa lượng tin cần thiết hoặc nói thiếu lượng tin so với yêu cầu của cuộc giao tiếp)
B - Chủ ý vi phạm phương châm cách thức (nói mập mờ, vòng vo, không rõ ràng, rành mạch)
C - Sử dụng các hành động nói gián tiếp
D - Tuỳ ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp các cách thức trên.
Trả lời:
Để nói một câu có hàm ý, người ta dùng những cách thức Chủ ý vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp (nói thừa lượng tin cần thiết hoặc nói thiếu lượng tin so với yêu cầu của cuộc giao tiếp)
Xem thêm: Soạn bài Rèn luyện kỹ năng mở bài kết bài trong văn nghị luận lớp 12
Để nâng cao và củng cố những kiến thức cơ bản về hàm ý, cách tạo hàm ý, tác dụng của hàm ý trong giao tiếp ngôn ngữ, chúng ta cùng đi tìm hiểu bài thực hành về hàm ý.
1. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới.
Về đến nhà, A Phủ lẳng vai ném nửa con bò xuống gốc đào trước cửa. Pá Tra bước ra hỏi:
- Mất mấy con bò?
A Phủ trả lời tự nhiên:
- Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm.
Pá Tra hất tay, nói:
- Quân ăn cướp làm mất bò tao. A Sử! Đem súng đi lấy con hổ về.
(Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)
Câu hỏi:
a) Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:
(1) Lời đáp đó thiếu thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi.
(2) Lời đáp đó thừa thông tin gì so với yêu cầu của câu hỏi.
(3) Cách trả lời của A Phủ có hàm ý gì và thể hiện sự khôn khéo như thế nào?
b) Từ sự phân tích trên, hãy nhớ lại kiến thức đã học ở Trung học cơ sở: Thế nào là hàm ý? Căn cứ vào phương châm hội thoại đã được học ở Trung học cơ sở, thì ở đoạn trích trên, A Phủ đã chủ ý vi phạm phương châm về lượng (lượng tin) khi giao tiếp như thế nào?
Trả lời:
a. Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:
1) Lời đáp đó thiếu thông tin về số lượng con bò mất
2) Lời đáp đó thừa thông tin về “ về lấy sung” của A Phủ và dự định bắn hổ của anh
3) Cách trả lời của A Phủ có hàm ý: bò đã mất vì bị hổ ăn thịt nhưng tôi sẽ bắn được con hổ đó.
Câu trả lời này rất khôn khéo vì nội dung của nó hướng người nghe đên sự “ dược”, làm nhòa đi chuyện mất bò
b. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn tả trực tiếp bằng từ ngữ nhưng trong câu có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
2. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới.
Những lúc như thế thì một người dẫu khôn ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người:
- Chí Phèo đấy hở? Lè bè vừa vừa chứ, tôi không phải là cái kho.
Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn:
- Cầm lấy mà cút, đi đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?
Hắn trợn mắt, chỉ vào mặt cụ:
- Tao không đến đây xin năm hào.
Thấy hắn toan làm dữ, cụ đành dịu giọng:
- Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.
Hắn vênh cái mặt lên, rất là kiêu ngạo:
- Tao đã bảo tao không đòi tiền.
- Giỏi! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế thì anh cần gì?
Hắn dõng dạc:
- Tao muốn làm người lương thiện.
(Nam Cao, Chí Phèo)
Câu hỏi:
a) Câu nói của bá Kiến “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức (cần nói rõ ràng, rành mạch) không?
b) Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của bá Kiến có những câu dạng câu hỏi. Những câu đó thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý như thế nào?
c) Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình, Chí Phèo đều không nói hết ý. Phần hàm ý còn lại được tường minh hoá (được nói rõ) ở lượt lời nào? Cách nói ở hai lượt lời đầu của Chí Phèo không đảm bảo phương châm về lượng và phương châm cách thức như thế nào?
Trả lời:
a. Câu nói của bá Kiến “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý là: tôi không có tiền cho anh và không thể cho anh tiền mãi được.
Cách nói như thế không đảm bảo phương châm cách thức vì không nói rõ rang, rành mạch ý.
b. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của bá Kiến có những câu dạng câu hỏi:
- Lượt lời thứ nhất: “ Chí Phèo đấy hở?” => câu hỏi thực hiện hành động chào mang hàm ý tỏ vẻ chán chường: “ lại là mày!”
- Lượt thứ hai: “rồi làm mà ăn chứ báo người ta mãi à?”=>câu thực hiện hành động khuyên bảo mang hàm ý Bá Kiến trách móc, khó chịu về thái độ của Chí Phèo
c.
- Ở lượt lời thứ nhất của Chí không đáp lại câu hỏi của Bá kiến
- Ở lượt thứ hai Chí không đáp lại yêu cầu của Bá Kiến
3. Đọc truyện cười sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới.
VĂN HAY
Một ông đồ ngồi cặm cụi viết. Bà vợ đến bên cạnh bảo:
- Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?
Thầy đồ lấy làm đắc chí cho là vợ khen tài văn chương của mình, ý văn dồi dào giấy khổ nhỏ không đủ chép. Nhưng thầy cũng hỏi lại:
- Bà nói vậy là thế nào?
Bà vợ thong thả nói:
- Ông chả biết tính toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì làm gì được.
(Theo Truyện cười những chàng ngốc, NXB Văn hoá, Hà Nội, 1993)
Câu hỏi:
a) Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói gì (ngăn cản, khuyên, đề nghị, khen,...)? Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá như thế nào về văn chương của ông?
b) Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện?
trả lời:
a. Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói ngăn cản.
Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá về văn chương của ông là rất kém.
b. Bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện vì để tránh gây mất lòng chồng và cũng hàm ý trêu chọc ông.
4. Qua các bài tập trên, anh (chị) hãy xác định: Để nói một câu có hàm ý, người ta dùng những cách thức nào? Chọn câu trả lời đúng và đầy đủ nhất.
A - Chủ ý vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp (nói thừa lượng tin cần thiết hoặc nói thiếu lượng tin so với yêu cầu của cuộc giao tiếp)
B - Chủ ý vi phạm phương châm cách thức (nói mập mờ, vòng vo, không rõ ràng, rành mạch)
C - Sử dụng các hành động nói gián tiếp
D - Tuỳ ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp các cách thức trên.
Trả lời:
Để nói một câu có hàm ý, người ta dùng những cách thức Chủ ý vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp (nói thừa lượng tin cần thiết hoặc nói thiếu lượng tin so với yêu cầu của cuộc giao tiếp)
Xem thêm: Soạn bài Rèn luyện kỹ năng mở bài kết bài trong văn nghị luận lớp 12
- Chủ đề
- lop 12 soan bai thực hành về hàm ý
