Giấc ngủ là một hiện tượng sinh lý bình thường của con người. Ngủ để đưa lại trạng thái nghỉ ngơi cả về thể xác lẫn tinh thần từ trẻ mới lọt lòng cho đến người cao tuổi (NCT). Khi giấc ngủ bị rối loạn, nhất là mất ngủ kéo dài sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống thường ngày cho bất kỳ ở lứa tuổi nào. Đặc biệt đối với NCT, mất ngủ kéo dài sẽ là nỗi ám ảnh làm cho người bệnh lo lắng triền miên và dần dần biến thành nỗi sợ mỗi khi đêm đến.
Mất ngủ do bệnh tật
Có rất nhiều loại bệnh làm ảnh hưởng đến giấc ngủ, nhất là các bệnh mạn tính khó chữa.
Đây là nguyên nhân đáng kể trong việc rối loạn giấc ngủ. Ví dụ như: bệnh đau nhức xương, khớp có thể biểu hiện cả ngày lẫn đêm nhưng hay gặp nhất vẫn là ban đêm (điển hình nhất là bệnh gút) làm cho giấc ngủ không sâu, chập chờn và nhiều khi đau nhức không thể ngủ được, nhất là khi thay đổi thời tiết.
Một số bệnh về hệ thống tim mạch cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ hay gặp nhất ở lứa tuổi trưởng thành và NCT như: bệnh tăng huyết áp, thiếu máu cơ tim (thiểu năng mạch vành), rối loạn tuần hoàn não, rối loạn nhịp tim, đau tức ngực làm cho người bệnh lo lắng ảnh hưởng rất nhiều đến giấc ngủ.
Tùy theo từng hoàn cảnh của từng cá thể mà tự điều chỉnh một cách hài hòa để làm sao cho giấc ngủ tốt.
Bên cạnh đó, một số bệnh về đường hô hấp như: hen phế quản, viêm phế quản mạn tính hoặc giãn phế quản, bệnh lao gây ho nhiều, tức ngực, khó thở cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ.Một số bệnh về đường tiêu hóa cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ một cách đáng kể, nhưng bệnh gây mất ngủ nhiều nhất phải kể là bệnh về dạ dày và bệnh viêm đại tràng mạn tính. Nếu mắc một trong 2 bệnh này thì ảnh hưởng rất lớn đến giấc ngủ, nhiều người bị đau suốt đêm không thể nào chợp mắt được.
Một số bệnh về đường tiết niệu, tiền liệt tuyến, đái tháo đường cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ một cách đáng kể, đặc biệt là bệnh về đường tiết niệu như: sỏi tiết niệu gây đau, tiểu dắt, tiểu buốt, tiểu nhiều lần vào ban ngày lẫn ban đêm gây mất ngủ cho người bệnh. Ngoài ra thì rối loạn tâm, sinh lý cũng là nguyên nhân hay gặp trong rối loạn giấc ngủ.
Mất ngủ do chức năng của cơ thể bị suy giảm
Đây là một nguyên nhân mà có thể nói rất khó tránh khỏi. Tuổi tác càng cao thì mọi chức năng của cơ thể đều bị suy giảm, trong đó chức năng của hệ thần kinh trung ương là rất nhạy cảm. Tế bào thần kinh trung ương của con người kể từ lúc phôi thai phát triển cho đến khoảng tuổi 25 là hoàn chỉnh. Sau lứa tuổi này thì mỗi ngày có khoảng 3.000 tế bào nơ-ron thần kinh bị hủy hoại và như vậy, ngoài ảnh hưởng đến các chức năng khác thì giấc ngủ cũng không thể không bị ảnh hưởng.
Mất ngủ do ảnh hưởng xấu của môi trường đang sinh sống
Môi trường sống có tác dụng rất lớn đến đời sống con người. Nếu phải thường xuyên sống trong môi trường nhiều tiếng ồn, không khí bị ô nhiễm, nhiều bụi, có chất độc hại hoặc mùi hôi thối của cống rãnh, ao hồ, sông mất vệ sinh hoặc sống chật chội thì ảnh hưởng rất nhiều đến giấc ngủ cho mọi đối tượng trong gia đình, nhất là người trưởng thành và người cao tuổi.
Mất ngủ do ăn, uống không điều độ
Nếu mọi người đều ăn, uống điều độ thì ngoài việc đảm bảo cho sức khỏe tốt còn có tác dụng rất hữu ích trong giấc ngủ làm cho giấc ngủ ngon, sâu làm cho tinh thần luôn được sảng khoái, hồ hởi, phấn chấn. Nếu ăn uống quá no, uống nhiều nước trước khi đi ngủ hoặ uống nhiều bia, rượu hoặc ăn, uống nhiều chất kích thích (chua, cay, cà phê hoặc hút thuốc) thì ảnh hưởng rất xấu đến giấc ngủ, đặc biệt là những người có một số bệnh mạn tính như: cao huyết áp, thiểu năng mạch vành, u xơ tiền liệt tuyến, đái tháo đường, viêm loét dạ dày hoặc viêm đại tràng mạn tính...
Nên làm gì để có giấc ngủ tốt?
Như vừa trình bày ở các phần trên, giấc ngủ có liên quan đến nhiều yếu tố. Tùy theo từng hoàn cảnh của từng cá thể mà tự điều chỉnh một cách hài hòa để làm sao cho giấc ngủ tốt.
Nên đi khám bệnh định kỳ để biết được tình trạng sức khỏe của mình, nhất là khi có hiện tượng rối loạn giấc ngủ. Qua việc khám bệnh, bác sĩ sẽ cho biết tình trạng sức khỏe hiện tại và có nhiều lời khuyên bổ ích. Khi phát hiện có bệnh, đặc biệt là bệnh mạn tính phải tuyệt đối tuân theo chỉ định và tư vấn của bác sĩ, không tự tiện mua thuốc hoặc nghe theo lời mách bảo của bạn bè để tự điều trị, bởi vì thuốc (cả thuốc Tây y lẫn thuốc Nam ngoài tác dụng chính còn vô số tác dụng phụ, trong đó có nhiều loại ảnh hưởng đến giấc ngủ).
Ăn uống phải điều độ và không nên kiêng khem quá mức (tùy theo từng loại bệnh mà có sự tư vấn của bác sĩ để có sự kiêng thức ăn, nước uống cho phù hợp) và cũng không nên quá lạm dụng trong khâu ăn, uống. Ngoài các loại bệnh bị ảnh hưởng do ăn, uống thì nhiều loại thức ăn, nước giải khát có cồn ảnh hưởng rất lớn đến giấc ngủ nếu dùng không phù hợp. Ví dụ: không nên uống cà phê, trà đặc vào buổi tối; không nên uống quá nhiều rượu, bia trước khi đi ngủ.
Trước khi đi ngủ, không nên xem phim có cảm giác mạnh hoặc chơi game quá mức. Nên tập thể dục nhẹ nhàng thời gian khoảng từ 15 - 30 phút như: đi bộ, hít thở, xoa bóp cơ ở tay, chân, bụng...
Đối với những người có bệnh về tim mạch như: cao huyết áp, thiểu năng mạch vành, thiểu năng tuần hoàn não... cần đi bộ chậm không được chạy, nhảy hoặc vận động mạnh. Không nên đi bộ vào lúc nhiệt độ lạnh quá, nóng quá, trời đang mưa hoặc sắp có mưa, gió mạnh mà nên chọn thời điểm thích hợp nhất cho bản thân mình như: chập tối, sáng sớm.
Phòng ngủ nên giữ sạch sẽ, thoáng mát, hạn chế người qua lại và ít tiếng ồn.
Mất ngủ do bệnh tật
Có rất nhiều loại bệnh làm ảnh hưởng đến giấc ngủ, nhất là các bệnh mạn tính khó chữa.
Đây là nguyên nhân đáng kể trong việc rối loạn giấc ngủ. Ví dụ như: bệnh đau nhức xương, khớp có thể biểu hiện cả ngày lẫn đêm nhưng hay gặp nhất vẫn là ban đêm (điển hình nhất là bệnh gút) làm cho giấc ngủ không sâu, chập chờn và nhiều khi đau nhức không thể ngủ được, nhất là khi thay đổi thời tiết.
Một số bệnh về hệ thống tim mạch cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ hay gặp nhất ở lứa tuổi trưởng thành và NCT như: bệnh tăng huyết áp, thiếu máu cơ tim (thiểu năng mạch vành), rối loạn tuần hoàn não, rối loạn nhịp tim, đau tức ngực làm cho người bệnh lo lắng ảnh hưởng rất nhiều đến giấc ngủ.
Tùy theo từng hoàn cảnh của từng cá thể mà tự điều chỉnh một cách hài hòa để làm sao cho giấc ngủ tốt.
Bên cạnh đó, một số bệnh về đường hô hấp như: hen phế quản, viêm phế quản mạn tính hoặc giãn phế quản, bệnh lao gây ho nhiều, tức ngực, khó thở cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ.Một số bệnh về đường tiêu hóa cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ một cách đáng kể, nhưng bệnh gây mất ngủ nhiều nhất phải kể là bệnh về dạ dày và bệnh viêm đại tràng mạn tính. Nếu mắc một trong 2 bệnh này thì ảnh hưởng rất lớn đến giấc ngủ, nhiều người bị đau suốt đêm không thể nào chợp mắt được.
Một số bệnh về đường tiết niệu, tiền liệt tuyến, đái tháo đường cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ một cách đáng kể, đặc biệt là bệnh về đường tiết niệu như: sỏi tiết niệu gây đau, tiểu dắt, tiểu buốt, tiểu nhiều lần vào ban ngày lẫn ban đêm gây mất ngủ cho người bệnh. Ngoài ra thì rối loạn tâm, sinh lý cũng là nguyên nhân hay gặp trong rối loạn giấc ngủ.
Mất ngủ do chức năng của cơ thể bị suy giảm
Đây là một nguyên nhân mà có thể nói rất khó tránh khỏi. Tuổi tác càng cao thì mọi chức năng của cơ thể đều bị suy giảm, trong đó chức năng của hệ thần kinh trung ương là rất nhạy cảm. Tế bào thần kinh trung ương của con người kể từ lúc phôi thai phát triển cho đến khoảng tuổi 25 là hoàn chỉnh. Sau lứa tuổi này thì mỗi ngày có khoảng 3.000 tế bào nơ-ron thần kinh bị hủy hoại và như vậy, ngoài ảnh hưởng đến các chức năng khác thì giấc ngủ cũng không thể không bị ảnh hưởng.
Mất ngủ do ảnh hưởng xấu của môi trường đang sinh sống
Môi trường sống có tác dụng rất lớn đến đời sống con người. Nếu phải thường xuyên sống trong môi trường nhiều tiếng ồn, không khí bị ô nhiễm, nhiều bụi, có chất độc hại hoặc mùi hôi thối của cống rãnh, ao hồ, sông mất vệ sinh hoặc sống chật chội thì ảnh hưởng rất nhiều đến giấc ngủ cho mọi đối tượng trong gia đình, nhất là người trưởng thành và người cao tuổi.
Mất ngủ do ăn, uống không điều độ
Nếu mọi người đều ăn, uống điều độ thì ngoài việc đảm bảo cho sức khỏe tốt còn có tác dụng rất hữu ích trong giấc ngủ làm cho giấc ngủ ngon, sâu làm cho tinh thần luôn được sảng khoái, hồ hởi, phấn chấn. Nếu ăn uống quá no, uống nhiều nước trước khi đi ngủ hoặ uống nhiều bia, rượu hoặc ăn, uống nhiều chất kích thích (chua, cay, cà phê hoặc hút thuốc) thì ảnh hưởng rất xấu đến giấc ngủ, đặc biệt là những người có một số bệnh mạn tính như: cao huyết áp, thiểu năng mạch vành, u xơ tiền liệt tuyến, đái tháo đường, viêm loét dạ dày hoặc viêm đại tràng mạn tính...
Nên làm gì để có giấc ngủ tốt?
Như vừa trình bày ở các phần trên, giấc ngủ có liên quan đến nhiều yếu tố. Tùy theo từng hoàn cảnh của từng cá thể mà tự điều chỉnh một cách hài hòa để làm sao cho giấc ngủ tốt.
Nên đi khám bệnh định kỳ để biết được tình trạng sức khỏe của mình, nhất là khi có hiện tượng rối loạn giấc ngủ. Qua việc khám bệnh, bác sĩ sẽ cho biết tình trạng sức khỏe hiện tại và có nhiều lời khuyên bổ ích. Khi phát hiện có bệnh, đặc biệt là bệnh mạn tính phải tuyệt đối tuân theo chỉ định và tư vấn của bác sĩ, không tự tiện mua thuốc hoặc nghe theo lời mách bảo của bạn bè để tự điều trị, bởi vì thuốc (cả thuốc Tây y lẫn thuốc Nam ngoài tác dụng chính còn vô số tác dụng phụ, trong đó có nhiều loại ảnh hưởng đến giấc ngủ).
Ăn uống phải điều độ và không nên kiêng khem quá mức (tùy theo từng loại bệnh mà có sự tư vấn của bác sĩ để có sự kiêng thức ăn, nước uống cho phù hợp) và cũng không nên quá lạm dụng trong khâu ăn, uống. Ngoài các loại bệnh bị ảnh hưởng do ăn, uống thì nhiều loại thức ăn, nước giải khát có cồn ảnh hưởng rất lớn đến giấc ngủ nếu dùng không phù hợp. Ví dụ: không nên uống cà phê, trà đặc vào buổi tối; không nên uống quá nhiều rượu, bia trước khi đi ngủ.
Trước khi đi ngủ, không nên xem phim có cảm giác mạnh hoặc chơi game quá mức. Nên tập thể dục nhẹ nhàng thời gian khoảng từ 15 - 30 phút như: đi bộ, hít thở, xoa bóp cơ ở tay, chân, bụng...
Đối với những người có bệnh về tim mạch như: cao huyết áp, thiểu năng mạch vành, thiểu năng tuần hoàn não... cần đi bộ chậm không được chạy, nhảy hoặc vận động mạnh. Không nên đi bộ vào lúc nhiệt độ lạnh quá, nóng quá, trời đang mưa hoặc sắp có mưa, gió mạnh mà nên chọn thời điểm thích hợp nhất cho bản thân mình như: chập tối, sáng sớm.
Phòng ngủ nên giữ sạch sẽ, thoáng mát, hạn chế người qua lại và ít tiếng ồn.
PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU
)
