“Vợ chồng A Phủ” là một trong những tác phẩm văn xuôi tiêu biểu của văn học giai đoạn kháng chiến kiến quốc. Qua tác phẩm, ta đều cảm nhận được sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị, đặc biệt là qua đêm tìm mùa xuân và đêm đông cởi trói cho A Phủ. Sau đây chúng ta sẽ cùng phân tích “Vợ chồng A Phủ” để làm rõ điều đó.
Giữa những ngày hè tháng 5 năm 2015, nghe tin Tô Hoài mất, ai cũng buồn. Người ta thương tiếc một năng văn học đã ra đi. Nhà thơ Hữu Thỉnh – Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam chia sẻ: “Có những nhà văn, nhà thơ làm vinh dự cho chữ Hán, làm vinh dự cho chữ Nôm. Anh Tô Hoài, cùng với Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố… làm vinh dự cho chữ quốc ngữ. Tôi được gần các thế hệ đi trước, càng hiểu giá trị của những giây phút sống bên cạnh họ, kể cả khi các anh im lặng”. Một nhân cách lớn, một tài năng lớn có khả năng kì diệu là kéo dài sự sống của mình hơn số tuổi vốn có bằng những “đứa con tinh thần” của mình. Hai tác phẩm làm nên tên tuổi của Tô Hoài chính là “Dế Mèn phiêu lưu kí” và “Vợ chồng A Phủ”. Nếu “Dế Mèn phiêu lưu kí” cho ta về với tuổi thơ thì “Vợ chồng A Phủ” lại đưa ta đến với cuộc sống mới, đến với tương lai. Nhân vật Mị từ cuộc sống khổ đau, tắm tối đã tự giải thoát cho mình đến với tương lai tươi sáng hơn. Sự đổi đời kì diệu ấy không có nhờ phép lạ của ông Bụt, bà tiên nào cả mà chính bởi sức sống tiềm tàng bên trong của nhân vật được khai phá qua đêm tình mùa xuân và đêm đông Mị cởi trói cho A Phủ. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật trong tác phẩm qua những bài viết dưới đây. Chúc các bạn học tập tốt!
BÀI VĂN MẪU SỐ 1 PHÂN TÍCH SỨC SỐNG TIỀM TÀNG CỦA MỊ TRONG ĐÊM TÌNH MÙA XUÂN VÀ ĐÊM ĐÔNG CỞI TRÓI CHO A PHỦ
“Vợ chồng A Phủ” là truyện ngắn hay về sự đổi đời kì diệu. Sự đổi đời mà bất cứ ai cũng mơ ước nhưng chính mình có thể giúp mình thực hiện được ước mơ ấy. Sức mạnh của sự thay đổi ấy chính là nhờ sức sống tiềm tàng bên trong của mỗi người. Sức sống tiền tàng bên trong qua đêm tình mùa xuân và đêm đông cởi trói cho A Phủ đã dần được Mị gọi thức và sống dậy.
Sau Cách mạng, Tô Hoài được ghi nhận là một trong những cây bút khai phá một mảnh đất mới cho văn học cách mạng, đó là mảng văn học viết về miền núi Tây Bắc - một vùng đất xa xôi, hoang vu nơi địa đầu Tổ quốc. Tập "Truyện Tây Bắc" là vụ mùa thu hoạch từ chuyến đi thực tế lên Tây Bắc của Tô Hoài năm 1952. Trong số ba truyện ngắn được giải Nhất Giải thưởng của Hội Văn Nghệ Việt Nam 1954 - 1955, "Vợ chồng A Phủ" có lẽ là truyện ngắn đọng lại ấn tượng sâu sắc nhất. Có thể nói: “đất nước và người miền Tây đã để thương để nhớ cho tôi nhiều quá, tôi không thể bao giờ quên….” chẳng những nhắc nhớ người nghệ sĩ ấy ngày quay trở lạ mà còn “phải đem trả cho những người thương ấy” “một tấm lòng mình, một cái gì làm hiện lại cả cuộc đời người Hmông trung thực, chí tình…”.
Đọc truyện ngắn “Vợ chồng A Phủ”, ta không thể quên được gương mặt “buồn rười rượi” của Mị. Đó là gương mặt mang nỗi đau của một kiếp người không bằng ngựa trâu. Đó là gương mặt tưởng như cam chịu, mất hết sức sống. Gương mặt buồn rười rượi ấy không phải là gương mặt đầu tiên của cuộc đời Mị. Mị lớn lên, xinh đẹp với bao nhiêu khát vọng hạnh phúc. Nhưng chính những hủ tục phong kiến đã biến người con gái kia quên mất đi gương mặt hi vọng của mình mà trở nên lầm lũi, chẳng thiết vui cũng nắng, xanh cùng cỏ cây. Và có lẽ Mị sẽ sống như thế đến chết nếu không có đêm tình mùa xuân và đêm đông.
Nhà văn đã đặt nhân vật của mình vào một không gian, thời gian thật "nhạy cảm" đối với lòng người: mùa xuân trên vùng núi cao. Cũng giống như mùa xuân trên mọi miền Tổ quốc, xuân về là khi đất trời khoác một tấm áo tươi mới, nõn nà, khi cây cối đâm chồi nảy lộc, khi lòng người cũng rạo rực với muôn vàn sợi tơ giăng mắc không gian, "Ái tình ghé môi gọi lời trong gió" ("Lệnh" - Xuân Diệu). Thiên nhiên rực rỡ, tươi tắn cùng với những hoạt động sinh hoạt, phong tục đậm màu sắc miền cao, náo nức là một nhân tố để khởi lên ngọn lửa trong lòng Mị. Nhưng để làm nên sự “nổi loạn” của một trái tim đã “hóa đá” còn cần đến những tác nhân khác. Đó là men rượu và tiếng sáo gọi bạn yêu, gọi bạn tình vào những đêm tình mùa xuân. “Ngày tết Mị cũng uống rượu. Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát. Rồi say, Mị lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đồng”. Người con dâu gạt nợ tê dại vì đau khổ kia, vào cái đêm tình mùa xuân tha thiết ấy đã tìm đến men rượu để giải thoát sầu muộn. Cái cách Mị “uống ực từng bát” cũng rất lạ, uống mà như dốc cả men say, cả những cay đắng, khổ đau vào lòng. Men rượu say, hơi rượu nồng nàn giúp Mị quên hết đi những tháng ngày đắng cay hiện tại, quên đi cảnh người thì nhảy đồng, người thì hát ngay trước mặt, đồng thời đưa Mị về cõi nhớ: Mị nhớ đến những ngày tươi đẹp xa xưa, mùa xuân, Mị uống rượu bên bếp và thổi sáo: “Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị”. Men rượu cũng dẫn Mị đến những hành động “nổi loạn” và liều lĩnh, Liều lĩnh với những quy tắc nhà Thống lí và với chính mình. Ngọn lửa sống tưởng như đã lụi tắt, giờ đây nhờ men cay của rượu, lại âm ỉ chảy.
Nhưng tác nhân đặc biệt nhất để khời dậy lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc của Mị, đó là tiếng sáo gọi bạn yêu, gọi bạn tình. Tiếng sáo là biểu tượng đẹp đẽ nhất của mùa xuân và tuổi trẻ của tình yêu và hạnh phúc. Tiếng sáo trong cái đêm tình ấy cứ lôi cuốn, giục giã, gọi mời:
Nhưng ngòi bút đầy bản lĩnh của Tô Hoài không dễ dàng và đơn giản đẩy tâm lí nhân vật theo một đường thẳng. Nhà văn để nhân vật của mình “ứng xử” theo logic vận động nội tại của chính nhân vật. Vậy nên, khi rượu đã tan, “người đi chơi đã vãn”, “Mị vẫn ngồi trơ một mình giữa nhà”. Tuy trong lòng đã phơi phới trở lại” nhưng “Mị không bước chân ra đường chơi mà Mị từ từ đi vào buồng”. Đó là bước chân của một thói quen, một định hướng vô thức bởi Mị biết “chẳng năm nào A Sử cho Mị đi chơi Tết”. Dường như trong nhân vật có sự giằng co giữa lòng ham sống và cảm thức thân phận. Sức sống đã được đánh thức, trỗi dậy nhưng lại bị ngăn bởi thân phận. Đi vào buồng, Mị ngồi nhìn lên “cái cửa sổ lỗ vuông mờ mờ trăng trắng”. Trong người phụ nữ ấy dội lên nỗi đau thân phận và cảm giác xót xa, tê tái. “Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa”. Lúc này, ý thức về sự sống. lòng khát khao hạnh phúc đã thức dậy, không cho phép con người sống một cách tẻ nhạt và vô nghĩa nữa. Mị thấy “Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi”. Bi kịch của Mị nảy sinh từ trạng thái bất hòa, mâu thuẫn giữa khát vọng đẹp đẽ và thực tại đen tối còn bản thân mình nhận thức sâu sắc được suy nghĩ bất lực của mình trước hoàn cảnh.
Sức sống của Mị trỗi dậy bởi tiếng sáo gọi mời thiết tha mà ám ảnh kia. Đến lúc này, Mị như không còn biết đến bước chân của A Sử, không nghe thấy A Sử hỏi. Mị hành động như người trong mơ: “Mị đến góc nhà, lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng” rồi “Mị quấn lại tóc, Mị với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong vách”. Đó là hành động với con người thật của mình, với sự thôi thúc mãnh liệt: “Mị muốn đi chơi, Mị sắp đi chơi”. Ánh sáng của ngọn nến Mị thắp lên xua tan cái tăm tối, lạnh lẽo của căn buồng hay cũng chính là ánh sáng của khát vọng được yêu, được sống? Người đọc bất ngờ trước những hành động nhanh, liên tiếp như trong vô thức của Mị rồi lại nhận ra lí do rất tự nhiên, tất yếu của nó: lòng ham sống được thức tỉnh đã chiếm lấy tâm hồn Mị. Không còn cô Mị lầm lũi, cam chịu trong thân phận dâu gạt nợ nữa mà là một cô Mị ý thức được sự sống và hành động vì hạnh phúc của mình.
Ngòi bút Tô Hoài dường như “xuất thần”, nhập hẳn vào thế giới tâm hồn tinh vi, sâu kín của nhân vạt, làm sống dậy những trạng thái tâm lí phức tạp, huyền diệu nhất. Bị A Sử trói đứng ở cột nhà, Mị dường như vẫn không biết. Trong “hơi rượu nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi”. Chỉ đến khi Mị “Vùng bước đi”, chân tay đau thít lại, nghe tiếng chuông ngựa đạp vào vách thì thực tại mới hiện hữu, “Mị thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa”. Nhưng hơi rượu vẫn lan tỏa nồng nàn, tiếng sáo vẫn thiết tha, Mị sống trong trạng thái “lúc tỉnh lúc mê”, trong sự giằng co giữa khát vọng sống và thân phận trâu ngựa. Lòng khát sống trong con người đã bị dập tắt phũ phàng nhưng vẫn để lại những dư âm trong tâm hồn.
Mị đã cảm nhận được sự sống, khát vọng ở bên trong mình. Nhưng sức sống tiềm tàng bên trong thực sự biểu hiện thành khát vọng sống bên ngoài chính bởi nhờ có đêm đông ấy…
Ban đầu, khi chứng kiến cảnh A Phủ bị trói đứng, Mị vẫn “thản nhiên thổi lửa, hơ tay”. Vì Mị đã quá quen với cảnh áp bức, bóc lột trong căn nhà này ròi. Đó là hệ quả của chuỗi ngày bị đọa đày. Hơn nữa, Mị và A Phủ- kẻ bị trói đây khác nhau về trạng thái nhưng thân phận cũng đâu có hơn nhau mà có thể nói hai chữ “cứu giúp”. Nhưng khi thấy “một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại”, Mị nhớ lại đời mình, từ thương thân đến thương người mà căm giận những thế lực tàn ác. Mị tưởng tượng ra cảnh A Phủ trốn ra được và Mị sẽ là người thế chỗ trong dây trói đó. “Nghĩ thế nào Mị cũng không sợ”, vì đó vẫn là những hình dung, tưởng tượng rất xa. Và Mị quyết định cởi trói cho A Phủ, chỉ thì thào một tiếng: “Đi ngay”. Rồi “Mị đứng lặng trong bóng tối”, căng thẳng, hồi hộp trước một phút giờ quyết định. Câu đứng riêng ra một dòng như một bản lề khép mở hai phần đời của Mị: nô lệ - tự do, sống – chết, bóng tối – ánh sáng. Mị chạy theo A Phủ, nói: “A Phủ cho tôi đi”, “Ở đây thì chết mất”. Mị đã quyết định chạy trốn khỏi địa ngục, chạy trốn khỏi cái chết. Như vậy, hành động cởi trói cho A Phủ cũng là cởi trói cho chính mình. Mị giải phóng cho A Phủ bằng con dao nhỏ còn giải phóng cho mình bằng khát vọng sống. Khát vọng sống đã cứu Mị, mở đường cho Mị. Đó chính là niềm tin của Tô Hoài vào khả năng tự giải phóng để đến với tự do, đến với cách mạng của những người lao động vùng cao bằng năng lượng tự thân của chính họ.
Tô Hoài đã miêu tả sâu sắc và cảm động sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị. Sức sống ấy như ngọn lửa âm ỉ cháy không dễ gì có thế dập tắt được. Miêu tả ngọn lửa của lòng ham sống vẫn nồng nàn và mãnh liệt nơi một tâm hồn tưởng đã tê liệt vì những đọa đầy về thể xác cũng như tinh thần cho thấy một niềm tin mãnh liệt vào con người của nhà văn. Thắp sáng ngọn lửa của khát vọng sống ấy, Tô Hoài cũng làm bừng sáng giá trị nhân văn cao cả của tác phẩm. Đó chính là cái tầm của một nhà văn biết dùng con mắt thấu cảm để nhìn, dùng cái tâm chân thành để hiểu và dùng vốn sống tài hoa để viết.
Những năm tháng cực khổ của dân tộc đã qua, những kiếp sống tủi khổ như Mị chắc cũng không còn. Nhưng người đọc mọi thời vẫn tìm đến “Vợ chồng A Phủ” bởi ý nghĩa nhân bản của nó.
-Bỉ Ngạn-vfo.vn
BÀI VĂN MẪU SỐ 2 PHÂN TÍCH SỨC SỐNG TIỀM TÀNG CỦA NHÂN VẬT MỊ TRONG VỢ CHỒNG A PHỦ HAY NHẤT
Theo Tô Hoài "Nhân vật là trụ cột của sáng tác, phải chuẩn bị nhân vật trước tiên". Từ quan điểm ấy, Tô Hoài đã xây dựng được một số nhân vật để lại ấn tượng thẩm mĩ trong lòng người đọc. Mị trong "vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài đến với chúng ta đầu tiên trong sự lầm lũi tưởng như đã lụi tàn. Nhưng không, từ tận đáy sâu câm lặng ấy vẫn le lói những tia lửa sống, một sức sống tiềm tàng mãnh liệt được thể hiện trong đêm tình mùa xuân và đêm đông cứu A Phủ.
Trước khi về cửa nhà thống lí, Mị đẹp như một bông hoa rừng. Đó là một người con gái chăm chỉ, giàu lòng hiếu thảo và có ý thức về giá trị của sự sống. Tuy nhiên Mị chưa kịp nếm những trái ngọt của cuộc đời đã phải cay đắng tìm đến nắm lá ngón để kết liễu cuộc đời. Nhưng vì tình thương cha, lòng hiếu thảo mà Mị không đành chết nên vứt nắm lá ngón, trở lại nhà thống lí và chôn vùi tuổi thanh xuân nơi địa ngục trần gian ấy. Giờ đây Mị sống là cái bóng vô cảm, vô hồn, lãng quên dĩ vãng, không gắn bó với hiện tại, chẳng đoái hoài đến tương lai. Phải chăng, cuộc sống thực tại đã làm tâm hồn Mị nguội lạnh, thờ ơ, phải chăng cô Mị xinh đẹp ngày xưa nay phải cam chịu cảnh sống mà như chết
Thế rồi âm thanh tiếng sáo đã khơi dậy sức sống ẩn náu trong Mị: "ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi. Mị nghe tiếng sáo vọng lại thiết tha, bồi hồi". Mị còn nhớ như in những lời hát tình tứ mà Mị đã nghe, đã hát, đã thổi sáo, thổi kèn lá ngày nào. Tiếng sáo giờ đây đã thấm vào trái tim Mị, thức tỉnh sự câm lặng bấy lâu. Rồi Mị uống rượu, men rượu hay men cuộc đời đã nâng bổng tâm hồn Mị lên, vượt khỏi cái ô cửa "mờ mờ trăng trắng kia". Khát vọng được đi chơi bỗng bùng cháy. Từ đầu là những âm thanh xa xôi, sau đó tiếng sáo trở thành lời mời gọi giúp Mị lãng quên quá khứ, sống vui vẻ với tương lai "tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, đám chơi". Con người hiện tại dường như đã chết, con người quá khư đang dần dần từng bước được hồi sinh. Mị như cây hoa ban, hoa đào Tây Bắc trước lúc vào xuân, nhìn bề ngoài thì có vẻ khẳng khiu, khô gầy, mỏng manh nhưng bên trong sức sống vẫn âm ỉ, chờ thời để bừng sáng sắc xuân. Tết đến, Mị rất muốn đi chơi nhưng A Sử không cho Mị đi. Nhưng gia đình nhà thống lí không thể cưỡng éo được một con người sức sống đang còn cháy rực trong tâm hồn. "Cô không thể dằn lòng được", "Mị vùng dậy khêu đèn sáng, cuốn lại tóc, mặc váy hoa vắt ở vách" toan bước đi, tìm đến nơi đang lửng lơ bay tiếng sáo gọi bạn tình thiết tha. Nhưng Mị toan bước đi thì sợi dây mây của A Sử, sợi dây nghiệt ngã của số phận đã trói đứng Mị vào cột nhà. Và bây giờ Mị mới bật khóc, khóc cho cái oan trái của một kiếp người khao khát muốn sống, muốn yêu mà lại bị ghì chặt vào một cuộc sống "không bằng con ngựa". Trong bóng tối, cô đag mơ màng đi theo tiếng sáo. Nhưng rồi quá khứ chưa đi, hiện tại lại về. "Mị vùng bước đi, nhưng tay chân đau không cựa được. Mị không nghe tiếng sáo nữa".
Đêm tình mùa xuân khép lại, hé lộ sự phục sinh mạnh mẽ hơn trong đêm đông cứu A Phủ của nhân vạt Mị. Đêm đông Hồng Ngài Mị vẫn thản nhiên thổi lửa hơ tay bởi lẽ cảnh hành hạ, đọa đày trong nhà thống lí là chuyện cơm bữa. Mị dửng dưng trước nỗi đau đồng loại tưởng đáng trách mà lại đáng thương. Mị đây và A Phủ kia, kẻ thì bị trói người thì không nhưng cũng cùng thân giống phận. Khi chứng kiến dòng nước mắt lấp lánh bò trên hai hõm má đã xám đen lại chả A Phủ, Mị chợt nhớ lại đêm năm trước A Sử cũng trói đứng Mị như vậy. Mị thương thân rồi cảm thấy căm giận và nhủ lòng thương người. Mị tưởng tượng A Phủ trốn được thì bố con Lá Tra đổ tội cho Mị, Mị phải chết thay trong cảnh ấy. Làm sao Mị cũng không thấy sợ vì đây mới là cảnh trong hình dung tưởng tượng, cái chết còn rất xa. Sau đó, Mị cắt dây mây cởi trói cho A Phủ. "Mị đứng lặng trong bóng tối". Câu văn ngắn, nhịp chậm tạo không khí căng thẳng, hồi hộp và như một bản lề khép mở hai trang đời. Thế rồi bản chất ham sống và khát vọng sống mãnh liệt đã thôi thúc cô gái ấy, Mị nói với A Phủ "A Phủ cho tôi đi. Ở đây thì chết mất". Mị chạy theo A Phỉ là chạy khỏi cái chết. Hành động Mị cởi trói cho A Phủ là hành động cởi trói cho chính mình bằng khát vọng sống mãnh liệt.
Như vậy, bằng việc miêu tả tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân và đêm đông cứu A Phủ, Tô Hoài đã làm hiện lên sức sống tiềm tàng của nhân vật bằng vốn hiểu biết phong phú về phong tục vùng núi, ngôn ngữ phong phú đậm đà màu sắc dân tộc và tài năng tái hiện những nét tâm lí phức tạp. Tác phẩm của Tô Hoài đã phản ánh những vấn đề muôn thuở- một trong những bí mật để tác phẩm không rơi vào minh họa, sơ sài, giản đơn và sống mãi với thời gian.
-V.A-
Giữa những ngày hè tháng 5 năm 2015, nghe tin Tô Hoài mất, ai cũng buồn. Người ta thương tiếc một năng văn học đã ra đi. Nhà thơ Hữu Thỉnh – Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam chia sẻ: “Có những nhà văn, nhà thơ làm vinh dự cho chữ Hán, làm vinh dự cho chữ Nôm. Anh Tô Hoài, cùng với Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố… làm vinh dự cho chữ quốc ngữ. Tôi được gần các thế hệ đi trước, càng hiểu giá trị của những giây phút sống bên cạnh họ, kể cả khi các anh im lặng”. Một nhân cách lớn, một tài năng lớn có khả năng kì diệu là kéo dài sự sống của mình hơn số tuổi vốn có bằng những “đứa con tinh thần” của mình. Hai tác phẩm làm nên tên tuổi của Tô Hoài chính là “Dế Mèn phiêu lưu kí” và “Vợ chồng A Phủ”. Nếu “Dế Mèn phiêu lưu kí” cho ta về với tuổi thơ thì “Vợ chồng A Phủ” lại đưa ta đến với cuộc sống mới, đến với tương lai. Nhân vật Mị từ cuộc sống khổ đau, tắm tối đã tự giải thoát cho mình đến với tương lai tươi sáng hơn. Sự đổi đời kì diệu ấy không có nhờ phép lạ của ông Bụt, bà tiên nào cả mà chính bởi sức sống tiềm tàng bên trong của nhân vật được khai phá qua đêm tình mùa xuân và đêm đông Mị cởi trói cho A Phủ. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật trong tác phẩm qua những bài viết dưới đây. Chúc các bạn học tập tốt!
BÀI VĂN MẪU SỐ 1 PHÂN TÍCH SỨC SỐNG TIỀM TÀNG CỦA MỊ TRONG ĐÊM TÌNH MÙA XUÂN VÀ ĐÊM ĐÔNG CỞI TRÓI CHO A PHỦ
“Vợ chồng A Phủ” là truyện ngắn hay về sự đổi đời kì diệu. Sự đổi đời mà bất cứ ai cũng mơ ước nhưng chính mình có thể giúp mình thực hiện được ước mơ ấy. Sức mạnh của sự thay đổi ấy chính là nhờ sức sống tiềm tàng bên trong của mỗi người. Sức sống tiền tàng bên trong qua đêm tình mùa xuân và đêm đông cởi trói cho A Phủ đã dần được Mị gọi thức và sống dậy.
Sau Cách mạng, Tô Hoài được ghi nhận là một trong những cây bút khai phá một mảnh đất mới cho văn học cách mạng, đó là mảng văn học viết về miền núi Tây Bắc - một vùng đất xa xôi, hoang vu nơi địa đầu Tổ quốc. Tập "Truyện Tây Bắc" là vụ mùa thu hoạch từ chuyến đi thực tế lên Tây Bắc của Tô Hoài năm 1952. Trong số ba truyện ngắn được giải Nhất Giải thưởng của Hội Văn Nghệ Việt Nam 1954 - 1955, "Vợ chồng A Phủ" có lẽ là truyện ngắn đọng lại ấn tượng sâu sắc nhất. Có thể nói: “đất nước và người miền Tây đã để thương để nhớ cho tôi nhiều quá, tôi không thể bao giờ quên….” chẳng những nhắc nhớ người nghệ sĩ ấy ngày quay trở lạ mà còn “phải đem trả cho những người thương ấy” “một tấm lòng mình, một cái gì làm hiện lại cả cuộc đời người Hmông trung thực, chí tình…”.
Đọc truyện ngắn “Vợ chồng A Phủ”, ta không thể quên được gương mặt “buồn rười rượi” của Mị. Đó là gương mặt mang nỗi đau của một kiếp người không bằng ngựa trâu. Đó là gương mặt tưởng như cam chịu, mất hết sức sống. Gương mặt buồn rười rượi ấy không phải là gương mặt đầu tiên của cuộc đời Mị. Mị lớn lên, xinh đẹp với bao nhiêu khát vọng hạnh phúc. Nhưng chính những hủ tục phong kiến đã biến người con gái kia quên mất đi gương mặt hi vọng của mình mà trở nên lầm lũi, chẳng thiết vui cũng nắng, xanh cùng cỏ cây. Và có lẽ Mị sẽ sống như thế đến chết nếu không có đêm tình mùa xuân và đêm đông.
Nhà văn đã đặt nhân vật của mình vào một không gian, thời gian thật "nhạy cảm" đối với lòng người: mùa xuân trên vùng núi cao. Cũng giống như mùa xuân trên mọi miền Tổ quốc, xuân về là khi đất trời khoác một tấm áo tươi mới, nõn nà, khi cây cối đâm chồi nảy lộc, khi lòng người cũng rạo rực với muôn vàn sợi tơ giăng mắc không gian, "Ái tình ghé môi gọi lời trong gió" ("Lệnh" - Xuân Diệu). Thiên nhiên rực rỡ, tươi tắn cùng với những hoạt động sinh hoạt, phong tục đậm màu sắc miền cao, náo nức là một nhân tố để khởi lên ngọn lửa trong lòng Mị. Nhưng để làm nên sự “nổi loạn” của một trái tim đã “hóa đá” còn cần đến những tác nhân khác. Đó là men rượu và tiếng sáo gọi bạn yêu, gọi bạn tình vào những đêm tình mùa xuân. “Ngày tết Mị cũng uống rượu. Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát. Rồi say, Mị lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đồng”. Người con dâu gạt nợ tê dại vì đau khổ kia, vào cái đêm tình mùa xuân tha thiết ấy đã tìm đến men rượu để giải thoát sầu muộn. Cái cách Mị “uống ực từng bát” cũng rất lạ, uống mà như dốc cả men say, cả những cay đắng, khổ đau vào lòng. Men rượu say, hơi rượu nồng nàn giúp Mị quên hết đi những tháng ngày đắng cay hiện tại, quên đi cảnh người thì nhảy đồng, người thì hát ngay trước mặt, đồng thời đưa Mị về cõi nhớ: Mị nhớ đến những ngày tươi đẹp xa xưa, mùa xuân, Mị uống rượu bên bếp và thổi sáo: “Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị”. Men rượu cũng dẫn Mị đến những hành động “nổi loạn” và liều lĩnh, Liều lĩnh với những quy tắc nhà Thống lí và với chính mình. Ngọn lửa sống tưởng như đã lụi tắt, giờ đây nhờ men cay của rượu, lại âm ỉ chảy.
Nhưng tác nhân đặc biệt nhất để khời dậy lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc của Mị, đó là tiếng sáo gọi bạn yêu, gọi bạn tình. Tiếng sáo là biểu tượng đẹp đẽ nhất của mùa xuân và tuổi trẻ của tình yêu và hạnh phúc. Tiếng sáo trong cái đêm tình ấy cứ lôi cuốn, giục giã, gọi mời:
- “Mày có con trai, con gái rồi
- Mày đi làm nương
- Ta không có con trai con gái
- Ta đi tìm người yêu”
- "Anh ném pao, em không bắt
- Em không yêu, quả pao rơi rồi"
Nhưng ngòi bút đầy bản lĩnh của Tô Hoài không dễ dàng và đơn giản đẩy tâm lí nhân vật theo một đường thẳng. Nhà văn để nhân vật của mình “ứng xử” theo logic vận động nội tại của chính nhân vật. Vậy nên, khi rượu đã tan, “người đi chơi đã vãn”, “Mị vẫn ngồi trơ một mình giữa nhà”. Tuy trong lòng đã phơi phới trở lại” nhưng “Mị không bước chân ra đường chơi mà Mị từ từ đi vào buồng”. Đó là bước chân của một thói quen, một định hướng vô thức bởi Mị biết “chẳng năm nào A Sử cho Mị đi chơi Tết”. Dường như trong nhân vật có sự giằng co giữa lòng ham sống và cảm thức thân phận. Sức sống đã được đánh thức, trỗi dậy nhưng lại bị ngăn bởi thân phận. Đi vào buồng, Mị ngồi nhìn lên “cái cửa sổ lỗ vuông mờ mờ trăng trắng”. Trong người phụ nữ ấy dội lên nỗi đau thân phận và cảm giác xót xa, tê tái. “Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa”. Lúc này, ý thức về sự sống. lòng khát khao hạnh phúc đã thức dậy, không cho phép con người sống một cách tẻ nhạt và vô nghĩa nữa. Mị thấy “Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi”. Bi kịch của Mị nảy sinh từ trạng thái bất hòa, mâu thuẫn giữa khát vọng đẹp đẽ và thực tại đen tối còn bản thân mình nhận thức sâu sắc được suy nghĩ bất lực của mình trước hoàn cảnh.
Sức sống của Mị trỗi dậy bởi tiếng sáo gọi mời thiết tha mà ám ảnh kia. Đến lúc này, Mị như không còn biết đến bước chân của A Sử, không nghe thấy A Sử hỏi. Mị hành động như người trong mơ: “Mị đến góc nhà, lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng” rồi “Mị quấn lại tóc, Mị với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong vách”. Đó là hành động với con người thật của mình, với sự thôi thúc mãnh liệt: “Mị muốn đi chơi, Mị sắp đi chơi”. Ánh sáng của ngọn nến Mị thắp lên xua tan cái tăm tối, lạnh lẽo của căn buồng hay cũng chính là ánh sáng của khát vọng được yêu, được sống? Người đọc bất ngờ trước những hành động nhanh, liên tiếp như trong vô thức của Mị rồi lại nhận ra lí do rất tự nhiên, tất yếu của nó: lòng ham sống được thức tỉnh đã chiếm lấy tâm hồn Mị. Không còn cô Mị lầm lũi, cam chịu trong thân phận dâu gạt nợ nữa mà là một cô Mị ý thức được sự sống và hành động vì hạnh phúc của mình.
Ngòi bút Tô Hoài dường như “xuất thần”, nhập hẳn vào thế giới tâm hồn tinh vi, sâu kín của nhân vạt, làm sống dậy những trạng thái tâm lí phức tạp, huyền diệu nhất. Bị A Sử trói đứng ở cột nhà, Mị dường như vẫn không biết. Trong “hơi rượu nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi”. Chỉ đến khi Mị “Vùng bước đi”, chân tay đau thít lại, nghe tiếng chuông ngựa đạp vào vách thì thực tại mới hiện hữu, “Mị thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa”. Nhưng hơi rượu vẫn lan tỏa nồng nàn, tiếng sáo vẫn thiết tha, Mị sống trong trạng thái “lúc tỉnh lúc mê”, trong sự giằng co giữa khát vọng sống và thân phận trâu ngựa. Lòng khát sống trong con người đã bị dập tắt phũ phàng nhưng vẫn để lại những dư âm trong tâm hồn.
Mị đã cảm nhận được sự sống, khát vọng ở bên trong mình. Nhưng sức sống tiềm tàng bên trong thực sự biểu hiện thành khát vọng sống bên ngoài chính bởi nhờ có đêm đông ấy…
Ban đầu, khi chứng kiến cảnh A Phủ bị trói đứng, Mị vẫn “thản nhiên thổi lửa, hơ tay”. Vì Mị đã quá quen với cảnh áp bức, bóc lột trong căn nhà này ròi. Đó là hệ quả của chuỗi ngày bị đọa đày. Hơn nữa, Mị và A Phủ- kẻ bị trói đây khác nhau về trạng thái nhưng thân phận cũng đâu có hơn nhau mà có thể nói hai chữ “cứu giúp”. Nhưng khi thấy “một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại”, Mị nhớ lại đời mình, từ thương thân đến thương người mà căm giận những thế lực tàn ác. Mị tưởng tượng ra cảnh A Phủ trốn ra được và Mị sẽ là người thế chỗ trong dây trói đó. “Nghĩ thế nào Mị cũng không sợ”, vì đó vẫn là những hình dung, tưởng tượng rất xa. Và Mị quyết định cởi trói cho A Phủ, chỉ thì thào một tiếng: “Đi ngay”. Rồi “Mị đứng lặng trong bóng tối”, căng thẳng, hồi hộp trước một phút giờ quyết định. Câu đứng riêng ra một dòng như một bản lề khép mở hai phần đời của Mị: nô lệ - tự do, sống – chết, bóng tối – ánh sáng. Mị chạy theo A Phủ, nói: “A Phủ cho tôi đi”, “Ở đây thì chết mất”. Mị đã quyết định chạy trốn khỏi địa ngục, chạy trốn khỏi cái chết. Như vậy, hành động cởi trói cho A Phủ cũng là cởi trói cho chính mình. Mị giải phóng cho A Phủ bằng con dao nhỏ còn giải phóng cho mình bằng khát vọng sống. Khát vọng sống đã cứu Mị, mở đường cho Mị. Đó chính là niềm tin của Tô Hoài vào khả năng tự giải phóng để đến với tự do, đến với cách mạng của những người lao động vùng cao bằng năng lượng tự thân của chính họ.
Tô Hoài đã miêu tả sâu sắc và cảm động sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị. Sức sống ấy như ngọn lửa âm ỉ cháy không dễ gì có thế dập tắt được. Miêu tả ngọn lửa của lòng ham sống vẫn nồng nàn và mãnh liệt nơi một tâm hồn tưởng đã tê liệt vì những đọa đầy về thể xác cũng như tinh thần cho thấy một niềm tin mãnh liệt vào con người của nhà văn. Thắp sáng ngọn lửa của khát vọng sống ấy, Tô Hoài cũng làm bừng sáng giá trị nhân văn cao cả của tác phẩm. Đó chính là cái tầm của một nhà văn biết dùng con mắt thấu cảm để nhìn, dùng cái tâm chân thành để hiểu và dùng vốn sống tài hoa để viết.
Những năm tháng cực khổ của dân tộc đã qua, những kiếp sống tủi khổ như Mị chắc cũng không còn. Nhưng người đọc mọi thời vẫn tìm đến “Vợ chồng A Phủ” bởi ý nghĩa nhân bản của nó.
-Bỉ Ngạn-vfo.vn
BÀI VĂN MẪU SỐ 2 PHÂN TÍCH SỨC SỐNG TIỀM TÀNG CỦA NHÂN VẬT MỊ TRONG VỢ CHỒNG A PHỦ HAY NHẤT
Theo Tô Hoài "Nhân vật là trụ cột của sáng tác, phải chuẩn bị nhân vật trước tiên". Từ quan điểm ấy, Tô Hoài đã xây dựng được một số nhân vật để lại ấn tượng thẩm mĩ trong lòng người đọc. Mị trong "vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài đến với chúng ta đầu tiên trong sự lầm lũi tưởng như đã lụi tàn. Nhưng không, từ tận đáy sâu câm lặng ấy vẫn le lói những tia lửa sống, một sức sống tiềm tàng mãnh liệt được thể hiện trong đêm tình mùa xuân và đêm đông cứu A Phủ.
Trước khi về cửa nhà thống lí, Mị đẹp như một bông hoa rừng. Đó là một người con gái chăm chỉ, giàu lòng hiếu thảo và có ý thức về giá trị của sự sống. Tuy nhiên Mị chưa kịp nếm những trái ngọt của cuộc đời đã phải cay đắng tìm đến nắm lá ngón để kết liễu cuộc đời. Nhưng vì tình thương cha, lòng hiếu thảo mà Mị không đành chết nên vứt nắm lá ngón, trở lại nhà thống lí và chôn vùi tuổi thanh xuân nơi địa ngục trần gian ấy. Giờ đây Mị sống là cái bóng vô cảm, vô hồn, lãng quên dĩ vãng, không gắn bó với hiện tại, chẳng đoái hoài đến tương lai. Phải chăng, cuộc sống thực tại đã làm tâm hồn Mị nguội lạnh, thờ ơ, phải chăng cô Mị xinh đẹp ngày xưa nay phải cam chịu cảnh sống mà như chết
Thế rồi âm thanh tiếng sáo đã khơi dậy sức sống ẩn náu trong Mị: "ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi. Mị nghe tiếng sáo vọng lại thiết tha, bồi hồi". Mị còn nhớ như in những lời hát tình tứ mà Mị đã nghe, đã hát, đã thổi sáo, thổi kèn lá ngày nào. Tiếng sáo giờ đây đã thấm vào trái tim Mị, thức tỉnh sự câm lặng bấy lâu. Rồi Mị uống rượu, men rượu hay men cuộc đời đã nâng bổng tâm hồn Mị lên, vượt khỏi cái ô cửa "mờ mờ trăng trắng kia". Khát vọng được đi chơi bỗng bùng cháy. Từ đầu là những âm thanh xa xôi, sau đó tiếng sáo trở thành lời mời gọi giúp Mị lãng quên quá khứ, sống vui vẻ với tương lai "tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, đám chơi". Con người hiện tại dường như đã chết, con người quá khư đang dần dần từng bước được hồi sinh. Mị như cây hoa ban, hoa đào Tây Bắc trước lúc vào xuân, nhìn bề ngoài thì có vẻ khẳng khiu, khô gầy, mỏng manh nhưng bên trong sức sống vẫn âm ỉ, chờ thời để bừng sáng sắc xuân. Tết đến, Mị rất muốn đi chơi nhưng A Sử không cho Mị đi. Nhưng gia đình nhà thống lí không thể cưỡng éo được một con người sức sống đang còn cháy rực trong tâm hồn. "Cô không thể dằn lòng được", "Mị vùng dậy khêu đèn sáng, cuốn lại tóc, mặc váy hoa vắt ở vách" toan bước đi, tìm đến nơi đang lửng lơ bay tiếng sáo gọi bạn tình thiết tha. Nhưng Mị toan bước đi thì sợi dây mây của A Sử, sợi dây nghiệt ngã của số phận đã trói đứng Mị vào cột nhà. Và bây giờ Mị mới bật khóc, khóc cho cái oan trái của một kiếp người khao khát muốn sống, muốn yêu mà lại bị ghì chặt vào một cuộc sống "không bằng con ngựa". Trong bóng tối, cô đag mơ màng đi theo tiếng sáo. Nhưng rồi quá khứ chưa đi, hiện tại lại về. "Mị vùng bước đi, nhưng tay chân đau không cựa được. Mị không nghe tiếng sáo nữa".
Đêm tình mùa xuân khép lại, hé lộ sự phục sinh mạnh mẽ hơn trong đêm đông cứu A Phủ của nhân vạt Mị. Đêm đông Hồng Ngài Mị vẫn thản nhiên thổi lửa hơ tay bởi lẽ cảnh hành hạ, đọa đày trong nhà thống lí là chuyện cơm bữa. Mị dửng dưng trước nỗi đau đồng loại tưởng đáng trách mà lại đáng thương. Mị đây và A Phủ kia, kẻ thì bị trói người thì không nhưng cũng cùng thân giống phận. Khi chứng kiến dòng nước mắt lấp lánh bò trên hai hõm má đã xám đen lại chả A Phủ, Mị chợt nhớ lại đêm năm trước A Sử cũng trói đứng Mị như vậy. Mị thương thân rồi cảm thấy căm giận và nhủ lòng thương người. Mị tưởng tượng A Phủ trốn được thì bố con Lá Tra đổ tội cho Mị, Mị phải chết thay trong cảnh ấy. Làm sao Mị cũng không thấy sợ vì đây mới là cảnh trong hình dung tưởng tượng, cái chết còn rất xa. Sau đó, Mị cắt dây mây cởi trói cho A Phủ. "Mị đứng lặng trong bóng tối". Câu văn ngắn, nhịp chậm tạo không khí căng thẳng, hồi hộp và như một bản lề khép mở hai trang đời. Thế rồi bản chất ham sống và khát vọng sống mãnh liệt đã thôi thúc cô gái ấy, Mị nói với A Phủ "A Phủ cho tôi đi. Ở đây thì chết mất". Mị chạy theo A Phỉ là chạy khỏi cái chết. Hành động Mị cởi trói cho A Phủ là hành động cởi trói cho chính mình bằng khát vọng sống mãnh liệt.
Như vậy, bằng việc miêu tả tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân và đêm đông cứu A Phủ, Tô Hoài đã làm hiện lên sức sống tiềm tàng của nhân vật bằng vốn hiểu biết phong phú về phong tục vùng núi, ngôn ngữ phong phú đậm đà màu sắc dân tộc và tài năng tái hiện những nét tâm lí phức tạp. Tác phẩm của Tô Hoài đã phản ánh những vấn đề muôn thuở- một trong những bí mật để tác phẩm không rơi vào minh họa, sơ sài, giản đơn và sống mãi với thời gian.
-V.A-
