Hướng dẫn soạn bài Phương pháp thuyết minh ngắn gọn và dễ hiểu
Ở bài học trước chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu chung về loại văn bản thuyết minh. Nắm được văn bản thuyết minh là loại văn bản nói về những vấn đề sự vật, sự việc , hiện tượng, … thông dụng trong tự nhiên xã hội. Bên cạnh đó các em cũng biết thêm được một số đặc điểm về loại văn bản thuyết minh. Và trong bài học ngày hôm nay, chúng ta sẽ tiếp tục cùng nhau tìm hiểu sâu hơn về loại văn bản này thông qua bài soạn Phương pháp thuyết minh.
Các em cũng cần lưu ý đây là một trong những bài học rất quan trọng để giúp các em có kiến thức về loại văn bản thuyết minh. Bởi trong chương trình Ngữ Văn 8, các bài tập kiểm tra làm văn đều là dạng văn bản thuyết minh.
I – TÌM HIỂU CÁC PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
1. Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh
a) Đọc lại các văn bản thuyết minh vừa học (Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vân, Con giun đất) và cho biết các văn bản ấy đã sử dụng các loại tri thức gì.
b) Làm thế nào để có các tri thức ấy? Vai trò của quan sát, học tập, tích luỹ ở đây như thế nào?
c) Bằng tưởng tượng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh được không?
Trả lời:
a) Đọc lại các văn bản thuyết minh vừa học (Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vân, Con giun đất), các văn bản ấy đã sử dụng các loại tri thức trong đời sống thực tế.
b) Để có các tri thức ấy cần tì hiểu, học hỏi và tìm tòi. Vai trò của quan sát, học tập, tích luỹ ở đây rất quan trọng trong bài văn thuyết minh.
c) Bằng tưởng tượng, suy luận không có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh được.
2. Phương pháp thuyết minh
Để nêu bật đặc điểm bản chất, tiêu biểu của sự vật, hiện tượng, người ta thường sử dụng các phương pháp thuyết minh sau:
a) Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích
Đọc các câu sau và trả lời câu hỏi:
- Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam.
(Huế)
- Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng).
(Khởi nghĩa Nông Văn Vân)
Câu hỏi:
Trong các câu văn trên, ta thường gặp từ gì? Sau từ ấy, người ta cung cấp một kiến thức như thế nào? Hãy nêu vai trò đặc điểm của loại câu văn định nghĩa, giải thích trong văn bản thuyết minh.
Trả lời:
Trong các câu văn trên, ta thường gặp từ “ là”. Sau từ ấy, người ta cung cấp một kiến thức cần thiết cho từ trước nó. vai trò đặc điểm của loại câu văn định nghĩa, giải thích trong văn bản thuyết minh lag giải thích vấn đề được nêu lên trước đó.
b) Phương pháp liệt kê
Đọc các câu, đoạn văn sau và cho biết phương pháp liệt kê có tác dụng như thế nào đối với việc trình bày tính chất của sự vật:
- Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa già làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm,...
(Cây dừa Bình Định)
- Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải.
(Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000)
Trả lời:
Tác dụng của phương pháp liệt kê giúp người đọc hiểu rõ sự việc, sự vật qua việc liệt kê.
c) Phương pháp nêu ví dụ
Chỉ ra ví dụ trong đoạn văn sau và nêu tác dụng của nó đối với việc trình bày cách xử phạt những người hút thuốc lá ở nơi công cộng.
Ngày nay, đi các nước phát triển, đâu đâu cũng nổ lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm(10) (ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạt 500 đô la).
(Ôn dịch, thuốc lá)
Trả lời:
Ví dụ trong đoạn văn là: ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạt 500 đô la. Tác dụng của ví dụ là khẳng định và nhấn mạnh vấn đề đã nêu ở trước.
d) Phương pháp dùng số liệu (con số)
Đoạn văn sau cung cấp những số liệu nào? Nếu không có số liệu, có thể làm sáng tỏ được vai trò của cỏ trong thành phố không?
Các nhà khoa học cho biết trong không khí, dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm (3)%. Nếu không có bổ sung thì trong vòng 500 năm con người và động vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí không ngừng gia tăng.
Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn còn? Đó là nhờ thực vật. Thực vật khi quang hợp hút thán khí và nhả ra dưỡng khí. Một héc-ta cỏ mỗi ngày có khả năng hấp thụ 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí. Vì thế, trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành phố có ý nghĩa cực kì to lớn.
(Nói về cỏ)
Trả lời:
Những số liệu liệt kê trong đoạn văn là: dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm (3)%, hấp thụ 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí. Nếu không có số liệu, thì không có thể làm sáng tỏ được vai trò của cỏ trong thành phố.
e) Phương pháp so sánh
Đọc câu văn sau và cho biết tác dụng của phương pháp so sánh:
Biển Thái Bình Dương chiếm một diện tích lớn gần bằng ba đại dương khác cộng lại và lớn gấp 14 lần diện tích biển Bắc Băng Dương là đại dương bé nhất.
Trả lời:
Tác dụng của phương pháp này làm nổi bật đối tượng được thuyết minh.
g) Phương pháp phân loại, phân tích
Đối với những loại sự vật đa dạng, người ta chia ra từng loại để trình bày. Đối với sự vật có nhiều bộ phân cấu tạo, có nhiều mặt, người ta chia ra từng bộ phận, từng mặt để thuyết minh.
Hãy cho biết bài Huế đã trình bày các đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt nào.
Trả lời:
bài Huế đã trình bày các đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt là: Phong cảnh thiên nhiên,Các công trình kiến trúc, Các nhà vườn ở Huế, Món ăn, Tinh thần quật cường của nhân dân.
II – LUYỆN TẬP
1. Tác giả bài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết.
Trả lời:
Tác giả bài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết là:
- tình trạng hút thuốc là tại Việt Nam
- tình trạng hút thuộc trên thế giới
- sự nguy hại đến sức khỏe
- các biện pháp
2. Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá?
Trả lời:
Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá là: giải thích, dịnh nghĩa, nêu ví dụ, phân tích,….
3. Đọc văn bản thuyết minh sau và trả lời câu hỏi: thuyết minh đòi hỏi những kiến thức như thế nào? Văn bản này đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào?
NGÃ BA ĐỒNG LỘC
Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đường tỉnh lộ số 8 và tỉnh lộ số 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh. Trên một đoạn đường khoảng 20km mà có những 44 trọng điểm đánh phá của giặc Mĩ và đã phải chịu đựng hơn 2.057 trận bom. Ở đây có một tập thể kiên cường gồm 10 cô gái tuổi đời từ 17 đến 20 làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đường, đào hầm trú ẩn, bảo đảm an toàn cho xe và người qua lại. Ngày 24 – 7 – 1968, sau 18 lần giặc Mĩ cho máy bay đánh phá ác liệt vào khu vực này, cả 10 chị em vẫn trụ lại kiên cường, bất khuất, giữ vững mạch đường đến hơi thở cuối cùng.
Cũng trên mảnh đất anh hùng này đã sinh ra người anh hùng trẻ tuổi La Thị Tám, một cô gái đầy nhiệt tình cách mạng, gan dạ, mưu trí. Liên tục 116 ngày đêm làm nhiệm vụ, chị đã quan sát, đánh dấu những quả bom chưa nổ ở các trọng điểm địch đánh phá ác liệt. Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các hút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom, đảm bảo giao thông thông suốt.
Ngày nay, Ngã ba Đồng Lộc trở thành một nơi tưởng niệm những tấm gương oanh liệt của các cô gái thanh niên xung phong trong thời kháng chiến chống Mĩ.
(Báo Quân đội nhân dân, 1975)
Trả lời:
4. Hãy cho biết cách phân loại sau đây của một bạn lớp trưởng đối với những bạn học yếu trong lớp có hợp lí không:
“Lớp ta có nhiều bạn học chưa tốt. Trong đó có những bạn có điều kiện học tốt nhưng ham chơi, nên học yếu. Có những bạn học được nhưng do hoàn cảnh gia đình khó khăn, thường bỏ học, đến chậm nên học yếu. Lại có những bạn vốn kiến thức cơ sở yếu từ lớp dưới, tiếp thu chậm, nên học yếu. Đối với ba nhóm học sinh đó, chúng ta nên có những biện pháp khác nhau để giúp đỡ họ.”
Trả lời:
Cách phân loại trên của một bạn lớp trưởng đối với những bạn học yếu trong lớp có hợp lí.
Trên đây là bài viết về soạn bài Phương pháp thuyết minh. Qua bài học chúng ta có được những kiến thức về các phương pháp để tạo nên một bài viết thuyết minh vô cùng hữu ích. Bây giờ các em đã có thể biết được những phương pháp thuyết minh cơ bản nhất để hỗ trợ trong tập làm văn. Hi vọng bài soạn đã cung cấp cho các em đầy đủ những kiến thức về loại văn bản thuyết minh.
Xem thêm: Soạn bài Câu ghép (tiếp theo) lớp 8 ngắn gọn
Ở bài học trước chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu chung về loại văn bản thuyết minh. Nắm được văn bản thuyết minh là loại văn bản nói về những vấn đề sự vật, sự việc , hiện tượng, … thông dụng trong tự nhiên xã hội. Bên cạnh đó các em cũng biết thêm được một số đặc điểm về loại văn bản thuyết minh. Và trong bài học ngày hôm nay, chúng ta sẽ tiếp tục cùng nhau tìm hiểu sâu hơn về loại văn bản này thông qua bài soạn Phương pháp thuyết minh.
Các em cũng cần lưu ý đây là một trong những bài học rất quan trọng để giúp các em có kiến thức về loại văn bản thuyết minh. Bởi trong chương trình Ngữ Văn 8, các bài tập kiểm tra làm văn đều là dạng văn bản thuyết minh.
I – TÌM HIỂU CÁC PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
1. Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh
a) Đọc lại các văn bản thuyết minh vừa học (Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vân, Con giun đất) và cho biết các văn bản ấy đã sử dụng các loại tri thức gì.
b) Làm thế nào để có các tri thức ấy? Vai trò của quan sát, học tập, tích luỹ ở đây như thế nào?
c) Bằng tưởng tượng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh được không?
Trả lời:
a) Đọc lại các văn bản thuyết minh vừa học (Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vân, Con giun đất), các văn bản ấy đã sử dụng các loại tri thức trong đời sống thực tế.
b) Để có các tri thức ấy cần tì hiểu, học hỏi và tìm tòi. Vai trò của quan sát, học tập, tích luỹ ở đây rất quan trọng trong bài văn thuyết minh.
c) Bằng tưởng tượng, suy luận không có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh được.
2. Phương pháp thuyết minh
Để nêu bật đặc điểm bản chất, tiêu biểu của sự vật, hiện tượng, người ta thường sử dụng các phương pháp thuyết minh sau:
a) Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích
Đọc các câu sau và trả lời câu hỏi:
- Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam.
(Huế)
- Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng).
(Khởi nghĩa Nông Văn Vân)
Câu hỏi:
Trong các câu văn trên, ta thường gặp từ gì? Sau từ ấy, người ta cung cấp một kiến thức như thế nào? Hãy nêu vai trò đặc điểm của loại câu văn định nghĩa, giải thích trong văn bản thuyết minh.
Trả lời:
Trong các câu văn trên, ta thường gặp từ “ là”. Sau từ ấy, người ta cung cấp một kiến thức cần thiết cho từ trước nó. vai trò đặc điểm của loại câu văn định nghĩa, giải thích trong văn bản thuyết minh lag giải thích vấn đề được nêu lên trước đó.
b) Phương pháp liệt kê
Đọc các câu, đoạn văn sau và cho biết phương pháp liệt kê có tác dụng như thế nào đối với việc trình bày tính chất của sự vật:
- Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa già làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm,...
(Cây dừa Bình Định)
- Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải.
(Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000)
Trả lời:
Tác dụng của phương pháp liệt kê giúp người đọc hiểu rõ sự việc, sự vật qua việc liệt kê.
c) Phương pháp nêu ví dụ
Chỉ ra ví dụ trong đoạn văn sau và nêu tác dụng của nó đối với việc trình bày cách xử phạt những người hút thuốc lá ở nơi công cộng.
Ngày nay, đi các nước phát triển, đâu đâu cũng nổ lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm(10) (ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạt 500 đô la).
(Ôn dịch, thuốc lá)
Trả lời:
Ví dụ trong đoạn văn là: ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạt 500 đô la. Tác dụng của ví dụ là khẳng định và nhấn mạnh vấn đề đã nêu ở trước.
d) Phương pháp dùng số liệu (con số)
Đoạn văn sau cung cấp những số liệu nào? Nếu không có số liệu, có thể làm sáng tỏ được vai trò của cỏ trong thành phố không?
Các nhà khoa học cho biết trong không khí, dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm (3)%. Nếu không có bổ sung thì trong vòng 500 năm con người và động vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí không ngừng gia tăng.
Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn còn? Đó là nhờ thực vật. Thực vật khi quang hợp hút thán khí và nhả ra dưỡng khí. Một héc-ta cỏ mỗi ngày có khả năng hấp thụ 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí. Vì thế, trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành phố có ý nghĩa cực kì to lớn.
(Nói về cỏ)
Trả lời:
Những số liệu liệt kê trong đoạn văn là: dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm (3)%, hấp thụ 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí. Nếu không có số liệu, thì không có thể làm sáng tỏ được vai trò của cỏ trong thành phố.
e) Phương pháp so sánh
Đọc câu văn sau và cho biết tác dụng của phương pháp so sánh:
Biển Thái Bình Dương chiếm một diện tích lớn gần bằng ba đại dương khác cộng lại và lớn gấp 14 lần diện tích biển Bắc Băng Dương là đại dương bé nhất.
Trả lời:
Tác dụng của phương pháp này làm nổi bật đối tượng được thuyết minh.
g) Phương pháp phân loại, phân tích
Đối với những loại sự vật đa dạng, người ta chia ra từng loại để trình bày. Đối với sự vật có nhiều bộ phân cấu tạo, có nhiều mặt, người ta chia ra từng bộ phận, từng mặt để thuyết minh.
Hãy cho biết bài Huế đã trình bày các đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt nào.
Trả lời:
bài Huế đã trình bày các đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt là: Phong cảnh thiên nhiên,Các công trình kiến trúc, Các nhà vườn ở Huế, Món ăn, Tinh thần quật cường của nhân dân.
II – LUYỆN TẬP
1. Tác giả bài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết.
Trả lời:
Tác giả bài Ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết là:
- tình trạng hút thuốc là tại Việt Nam
- tình trạng hút thuộc trên thế giới
- sự nguy hại đến sức khỏe
- các biện pháp
2. Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá?
Trả lời:
Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá là: giải thích, dịnh nghĩa, nêu ví dụ, phân tích,….
3. Đọc văn bản thuyết minh sau và trả lời câu hỏi: thuyết minh đòi hỏi những kiến thức như thế nào? Văn bản này đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào?
NGÃ BA ĐỒNG LỘC
Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đường tỉnh lộ số 8 và tỉnh lộ số 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh. Trên một đoạn đường khoảng 20km mà có những 44 trọng điểm đánh phá của giặc Mĩ và đã phải chịu đựng hơn 2.057 trận bom. Ở đây có một tập thể kiên cường gồm 10 cô gái tuổi đời từ 17 đến 20 làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đường, đào hầm trú ẩn, bảo đảm an toàn cho xe và người qua lại. Ngày 24 – 7 – 1968, sau 18 lần giặc Mĩ cho máy bay đánh phá ác liệt vào khu vực này, cả 10 chị em vẫn trụ lại kiên cường, bất khuất, giữ vững mạch đường đến hơi thở cuối cùng.
Cũng trên mảnh đất anh hùng này đã sinh ra người anh hùng trẻ tuổi La Thị Tám, một cô gái đầy nhiệt tình cách mạng, gan dạ, mưu trí. Liên tục 116 ngày đêm làm nhiệm vụ, chị đã quan sát, đánh dấu những quả bom chưa nổ ở các trọng điểm địch đánh phá ác liệt. Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các hút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom, đảm bảo giao thông thông suốt.
Ngày nay, Ngã ba Đồng Lộc trở thành một nơi tưởng niệm những tấm gương oanh liệt của các cô gái thanh niên xung phong trong thời kháng chiến chống Mĩ.
(Báo Quân đội nhân dân, 1975)
Trả lời:
- thuyết minh đòi hỏi những kiến thức là: kiến thức lịch sử và kiến thức địa lí.
- Văn bản này đã sử dụng những phương pháp thuyết minh là định nghĩa, giải thích, liệt kê.
4. Hãy cho biết cách phân loại sau đây của một bạn lớp trưởng đối với những bạn học yếu trong lớp có hợp lí không:
“Lớp ta có nhiều bạn học chưa tốt. Trong đó có những bạn có điều kiện học tốt nhưng ham chơi, nên học yếu. Có những bạn học được nhưng do hoàn cảnh gia đình khó khăn, thường bỏ học, đến chậm nên học yếu. Lại có những bạn vốn kiến thức cơ sở yếu từ lớp dưới, tiếp thu chậm, nên học yếu. Đối với ba nhóm học sinh đó, chúng ta nên có những biện pháp khác nhau để giúp đỡ họ.”
Trả lời:
Cách phân loại trên của một bạn lớp trưởng đối với những bạn học yếu trong lớp có hợp lí.
Trên đây là bài viết về soạn bài Phương pháp thuyết minh. Qua bài học chúng ta có được những kiến thức về các phương pháp để tạo nên một bài viết thuyết minh vô cùng hữu ích. Bây giờ các em đã có thể biết được những phương pháp thuyết minh cơ bản nhất để hỗ trợ trong tập làm văn. Hi vọng bài soạn đã cung cấp cho các em đầy đủ những kiến thức về loại văn bản thuyết minh.
Xem thêm: Soạn bài Câu ghép (tiếp theo) lớp 8 ngắn gọn
