Ngôn ngữ là tài sản chung của một dân tộc, một cộng đồng xã hội. muốn giao tiếp với nhau, xã hội phải có phương tiện chung, trong đó phương tiện quan trọng nhất là ngôn ngữ. chúng ta đi tìm hiểu về bài “Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân” và hôm nay chúng ta tiếp tục tìm hiểu “Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân” phần tiếp theo.
III. Quan hệ giữa ngôn ngữ cá nhân và lời nói cá nhân
Giữa ngôn ngữ chung của cộng đồng xã hội và lười nói của cá nhân có mối quan hệ hai chiều:
- Ngôn ngữ chung của xã hội là cơ sở để sản sinh và lĩnh hội lời nói cá nhân: muốn tạo ra lời nói để thỏa mãn nhu cầu giao tiếp và biểu hiện trong những tình huống cụ thể, mỗi cá nhân cần huy động yếu tố ngôn ngữ chung.
- Lời nói cá nhân là biểu hiện của ngôn ngữ chung, đồng thơi có những nét riêng, bên cạnh đó cá nhân có thể sang tạo, góp phần làm biếng đổi và phát triển ngôn ngữ chung.
IV. Luyện tập
Câu 1. Từ nách là một từ phổ biến, quen thuộc với mọi người nói tiếng Việt với nghĩa "mặt dưới chỗ cánh tay nối với ngực" ( Từ điển tiếng Việt – Hoàng Phê chủ biên). Nhưng trong câu thơ của Nguyễn Du ( tỏng Truyện Kiều) đã có sự sang tạo riêng khi sử dụng từ nách như thế nào?.
Nách tường bông liễu bay sang láng giềng.
Trả lời:
Sang tạo riêng của nhà thơ Nguyễn Du khi sử dụng từ nách là: nhà thơ đã chuyển nghĩa gốc của từ nách là một bộ phận của cơ thể con người thành “nách tường” là chỗ tiếp giáp giữa hai bức tường chắn bao quanh nhà. Sự sang tạo này đã làm câu thơ them sinh động hơn và mang sắc thái gợi cảm rõ hơn.
Câu 2. Trong những câu thơ sau, từ xuân được dung theo sự sang tạo riêng của mỗi bài thơ như thế nào? Hãy phân tích nghĩa của từ xuân trong lời thơ của mỗi người.
- Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại ( Hồ Xuân Hương , Tự tình- II)
- Cành xuân đã bẻ cho người chuyên tay ( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
- Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân ( Nguyễn Khuyến, khóc dương khuê)
- Mùa xuân là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân. ( Hồ Chí Minh)
Trả lời:
- Câu thơ Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại của Hồ Xuân Hương trong Tự tình- II:
+ Sự sang tạo riêng: từ xuân thứ nhất tác giả chỉ tuổi xuân và từ xuân thứ hai tác giả chỉ mùa xuân
+ Nghĩa của câu thơ: sự trở lại của mùa xuân đồng nghĩa với sự ra đi của tuổi xuân càng khiến nhà thơ them buồn tuổi , chán chường cho duyên phận éo le của mình.
- Câu thơ Cành xuân đã bẻ cho người chuyên tay của Nguyễn Du trong Truyện Kiều:
+ Sự sang tạo trong câu thơ: cành xuân trong câu thơ chỉ cuộc đời của người con gái
+ Ý nghĩa của câu thơ: cuộc đời của người con gái đã trao cho người khác rồi
- Câu thơ Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân của Nguyễn Khuyến trong khóc dương khuê:
+ Sự sang tạo trong câu thơ: bầu xuân ở đây thể hiện tình bạn thắm thiết giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê.
+ Ý nghĩa của câu thơ: mùa xuân uống rượu ngon tưởng như có khí xuân đầy ắp bầu trời.
- 2 câu thơ: Mùa xuân là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân. ( Hồ Chí Minh)
+ Sự độc đáo của từ xuân trong câu thơ: từ xuân thứ nhất là mùa xuân, từ xuân thứ 2 mang hàm nghĩa nhiều nét như: tuổi xuân, sức sống
Câu 3. Cùng là từ mặt trời trong ngôn ngữ chung, nhưng mỗi tác giả trong những câu thơ sau đã có sang tạo như thế nào khi sử dụng?
a. Mặt trời xuống biển như hòn lửa,
Sóng đã cài then đêm sập cửa.
b. Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ,
Mặt trời chân lí chói qua tim.
c. Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,
Mặt trời của của mẹ em nằm trên lưng.
Trả lời
a. đây là mặt trời thực, nhưng Huy Cận sử dụng mặt trời trong câu thơ này để chỉ thời gian
b. mặt trời chân lí mang nghĩa tượng trưng để chỉ mặt trời của lí tưởng.
c. mặt trời thứ nhất là mặt trời thực và mặt tời thứ hai là được chuyển từ nghĩa gốc để chỉ em bé đang nằm trên lưng mẹ.
Câu 4. theo anh ( chị), trong những câu thơ sau, từ nào là từ mới được tạo ra trong thời gian gần đây? Chúng được tạo ra dựa vào những tiếng nào có sẵn và theo phương thức cấu tạo như thế nào?
a. Nhưng ngẫm nghĩ một chút, họ sẽ thấy những vật mọn mằn nhất chứa cả một sự thông minh sâu sắc.
b. Gái miệt vườn giỏi giắn, làm tram công nghìn việc không biết mệt.
c. Tôi được xem là bang ghi hình mọi chi tiết của cuộc mổ… bằng ca- mê-ra chuyên dụng của chính máy nội soi.
Trả lời:
Xem thêm: Soạn bài Bài ca ngất ngưỡng lớp 11 Nguyễn Công Trứ
III. Quan hệ giữa ngôn ngữ cá nhân và lời nói cá nhân
Giữa ngôn ngữ chung của cộng đồng xã hội và lười nói của cá nhân có mối quan hệ hai chiều:
- Ngôn ngữ chung của xã hội là cơ sở để sản sinh và lĩnh hội lời nói cá nhân: muốn tạo ra lời nói để thỏa mãn nhu cầu giao tiếp và biểu hiện trong những tình huống cụ thể, mỗi cá nhân cần huy động yếu tố ngôn ngữ chung.
- Lời nói cá nhân là biểu hiện của ngôn ngữ chung, đồng thơi có những nét riêng, bên cạnh đó cá nhân có thể sang tạo, góp phần làm biếng đổi và phát triển ngôn ngữ chung.
IV. Luyện tập
Câu 1. Từ nách là một từ phổ biến, quen thuộc với mọi người nói tiếng Việt với nghĩa "mặt dưới chỗ cánh tay nối với ngực" ( Từ điển tiếng Việt – Hoàng Phê chủ biên). Nhưng trong câu thơ của Nguyễn Du ( tỏng Truyện Kiều) đã có sự sang tạo riêng khi sử dụng từ nách như thế nào?.
Nách tường bông liễu bay sang láng giềng.
Trả lời:
Sang tạo riêng của nhà thơ Nguyễn Du khi sử dụng từ nách là: nhà thơ đã chuyển nghĩa gốc của từ nách là một bộ phận của cơ thể con người thành “nách tường” là chỗ tiếp giáp giữa hai bức tường chắn bao quanh nhà. Sự sang tạo này đã làm câu thơ them sinh động hơn và mang sắc thái gợi cảm rõ hơn.
Câu 2. Trong những câu thơ sau, từ xuân được dung theo sự sang tạo riêng của mỗi bài thơ như thế nào? Hãy phân tích nghĩa của từ xuân trong lời thơ của mỗi người.
- Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại ( Hồ Xuân Hương , Tự tình- II)
- Cành xuân đã bẻ cho người chuyên tay ( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
- Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân ( Nguyễn Khuyến, khóc dương khuê)
- Mùa xuân là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân. ( Hồ Chí Minh)
Trả lời:
- Câu thơ Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại của Hồ Xuân Hương trong Tự tình- II:
+ Sự sang tạo riêng: từ xuân thứ nhất tác giả chỉ tuổi xuân và từ xuân thứ hai tác giả chỉ mùa xuân
+ Nghĩa của câu thơ: sự trở lại của mùa xuân đồng nghĩa với sự ra đi của tuổi xuân càng khiến nhà thơ them buồn tuổi , chán chường cho duyên phận éo le của mình.
- Câu thơ Cành xuân đã bẻ cho người chuyên tay của Nguyễn Du trong Truyện Kiều:
+ Sự sang tạo trong câu thơ: cành xuân trong câu thơ chỉ cuộc đời của người con gái
+ Ý nghĩa của câu thơ: cuộc đời của người con gái đã trao cho người khác rồi
- Câu thơ Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân của Nguyễn Khuyến trong khóc dương khuê:
+ Sự sang tạo trong câu thơ: bầu xuân ở đây thể hiện tình bạn thắm thiết giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê.
+ Ý nghĩa của câu thơ: mùa xuân uống rượu ngon tưởng như có khí xuân đầy ắp bầu trời.
- 2 câu thơ: Mùa xuân là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân. ( Hồ Chí Minh)
+ Sự độc đáo của từ xuân trong câu thơ: từ xuân thứ nhất là mùa xuân, từ xuân thứ 2 mang hàm nghĩa nhiều nét như: tuổi xuân, sức sống
Câu 3. Cùng là từ mặt trời trong ngôn ngữ chung, nhưng mỗi tác giả trong những câu thơ sau đã có sang tạo như thế nào khi sử dụng?
a. Mặt trời xuống biển như hòn lửa,
Sóng đã cài then đêm sập cửa.
b. Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ,
Mặt trời chân lí chói qua tim.
c. Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,
Mặt trời của của mẹ em nằm trên lưng.
Trả lời
a. đây là mặt trời thực, nhưng Huy Cận sử dụng mặt trời trong câu thơ này để chỉ thời gian
b. mặt trời chân lí mang nghĩa tượng trưng để chỉ mặt trời của lí tưởng.
c. mặt trời thứ nhất là mặt trời thực và mặt tời thứ hai là được chuyển từ nghĩa gốc để chỉ em bé đang nằm trên lưng mẹ.
Câu 4. theo anh ( chị), trong những câu thơ sau, từ nào là từ mới được tạo ra trong thời gian gần đây? Chúng được tạo ra dựa vào những tiếng nào có sẵn và theo phương thức cấu tạo như thế nào?
a. Nhưng ngẫm nghĩ một chút, họ sẽ thấy những vật mọn mằn nhất chứa cả một sự thông minh sâu sắc.
b. Gái miệt vườn giỏi giắn, làm tram công nghìn việc không biết mệt.
c. Tôi được xem là bang ghi hình mọi chi tiết của cuộc mổ… bằng ca- mê-ra chuyên dụng của chính máy nội soi.
Trả lời:
| Câu | Từ mới | Tiếng được dựa vào | Phương thức câu tạo |
| a | Mọn mằm | Mọn | Theo cách láy phụ âm m |
| b | Giỏi giắn | Giỏi | Theo cách láy phụ âm Gi |
| c | Chuyên dụng | Điệu | Theo cách láy phụ âm đ |
Xem thêm: Soạn bài Bài ca ngất ngưỡng lớp 11 Nguyễn Công Trứ
